ادبیات ۱ درس ۱۲ ادبیات غنایی مجنون عاشق

فصل پنجم: انواع ادبی (2)

اهداف کلی فصل:

1.    آشنایی با جلوه هایی از ادب غنایی وتعلیمی

2.    آشنایی با نمونه هایی از ادبیات غنایی وتعلیمی

3.    آشنایی با برخی از بزرگان ادبی از نظرگاه غنایی وتعایمی

4.    توانایی انجام فعالیت های یاد گیری

درس دوازدهم

                                   ادبیات غنایی

ادبیات غنایی گونه ای ازادبیات است که با زبانی نرم ولطیف،با استفاده از معانی عمیق وباریک ،به بیان احساسات شخصی انسان می پردازدو بیانگر عواطف وآرزوهای انسان وغم ها وشادی های اوست. کلمه ی«غنا»در این اصطلاح به معنی موسیقی است و شعر غنایی در اصل همرته بامویسیقی خواند می شدهاست اما در حقیقت ،دامنه ی آن بسیار گستردهتر است و همه ی احساسات گوناگون انسانی از قبیل احساسات عاشقانه،مذهبی ،عرفانی ،مدح هجو،وصف طبیعت وجامعه و مسائل شخصی مانند غم غربت ،شکایت از زندان،مرثیه ی عزیزان و نظایر آن در بر میگیرد .بنابراین،بخش عمده ی ادبیات ما را شعر غنایی تشکیل می دهد.رباعیات خیام ،دوبیتی های باباطاهر،غزلیات مولوی،سعدی،حافظ،صائب و بیدل ،منظومه ی بزمی نظامی ،و بخشی از سروده های قصیده سرایان مشهور مانند فرخی،منوچهری،عنصری،خاقانی و نیز عمده ی سروده های معاصر از نوع ادبیات غنایی است.نظامی گنجهای از شاعران قرن ششم و اوایل قرن هفتم هجری قمری ،معروف ترین سراینده ی داستان های بزمی در ادب پارسی است.خمسه یا پنچ گنج او(مخزن الاسرار،خسرو و شیرین ،لیلی و مجنون ،هفت پیکر و اسکندر نامه)از قرن هفتم تا به امروز بارها مورد تقلید شاعران ایرانی،هندی و ترک قرار گرفته است.شعر زیر گزیده ای از مپنوی عاشقانه ی لیلی و مجنون است.آنجا که مجنون از غم عشق لیلی سربه کوه و بیابان نهاده است و پدر مجنون در غم فرزند پریشان حال در جست و جوی او بر می آید و می خواهد او رال از غم و درد دیوانگی و آوارگی برهاند.

مهر دل سوزی پدر و نصایح وچاره جویی های او گواه اضطراب و عطوفت پدرانه ی اوست اما آتش عشق مجنون ،سرکش تر از آن است که پند هر نیک خواهی حتی پدر ،آن را فرو نشاند.پدر در ماند و خویشان به یاری اش بر می خیزند .و از او می خواهند که مجنون را به زیارت کعبه ببرد؛شاید عنایت الهی گره گشای درد او شود اما در جوار کعبه نیز مجنون طول عمر لیلی را –که تنها آرزوی اوست-از خدا می خواهد و دیگر هیچ!

از کعبه گشاده گردد این در

چون رایت عشق آن جهان گیر                                 شد چون مه آسمان گیر

برداشته دل ز کار او بخت                                      درماند پدر به کار او سخت

خویشان همه در نیاز با او                                       هر یک شده چاره ساز با او

بیچارگی ورا چو دیدند                                           در چاره گری زبان کشیدند

گفتند به اتفاق یک سر                                             کز کعبه گشاده گردد این در

حاجت گر جمله ی جهان اوست                                مهراب زمین و آسمان اوست

چون موسم حج رسید،برخاست                                 اشتر طلبید و محمل آراست

فرزند عزیز را به صد جهد                                     بنشاند چو ماه در یکی مهد

آمد سوی کعبه،سینه پرجوش                                   چون کعبه نهاد حلقه در گوش

گفت ای پسر این نه جای بازی است                          بشتاب که جای چاره سازی است

گو،یا رب از این گزاف کاری                                  توفیق دهم به رستگاری

دریاب که مبتلای عشقم                                          آزاد کن از بلای عشقم

مجنون چو حدیث عشق بشنید                                   اول بگریست پس بخندید

از جای چو مادر حلقه برجست                                 در حلقه ی زلف کعبه زد دست

می گرفت،گرفته حلقه در بر                                    کامروز منم چو حلقه بر در

گویند ز عشق کن جدایی                                         این نیست طریق آشنایی

پرورده ی عشق شد سرشتم                                     جز عشق مباد سرنوشتم

یا رب به خدایی خداییت                                         وان گه به کمال پادشاییت

کز عشق به غایتی رسانم                                        کاو ماند اگر چه من نمانم

گر چه ز شراب عشق مستم                                     عاشق تر از این کنم که هستم

از عمر من آنچه هست برجای                                  بستان و به عمر لیلی افزای

می داشت پدر به سوی اوگوش                                 کاین قصه شنید،گشت خاموش

دانست که دل،اسیر دارد                                                   دردی نه دواپذیر دارد

(لیلی و مجنون)

توضیحات:

1-وقتی آوازه ی عشق مجنون چون زیبایی لیلی در جهان پیچید.رایت:علم

اسمان گیر شدن علم:برافراشته شدن علم.مه:مخفف ماه،منظور چهره ی لیلی است.

2-برای چاره جویی بهگفت وگو پرداختند.زبان کشیدند:سخن گفتند.

3-در روزگاران قدیم،غلامان حلقه ای را که نشان مالکیت صاحبانش بود،درگوش داشته اند.در این جا پدر مجنون چونغلامی بهخانه ی خدا متوسل شدهاست.در ضمن به حلقه ی در کعبه نیز اشاره دارد.

خودآزمایی:

1-مجنون در جوار کعبه از خدا چه می خواهد؟

2-کدام بیت،از خود گذشتگی مجنون را نشان می دهد؟

3-کدام ویژگی شعر غنایی در این درس دیده می شود،

4-دو نمونه تشبیه در درس بیابید و اجزای آنرا معلوم کنید.